Baru-baru ini, ketua pengarah Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) meluahkan rasa terkejut kerana katanya, rakyat Malaysia seolah-olah malu untuk memartabatkan bahasa kebangsaan.
“Saya terasa pelik dan terasa agak terkejut … Malaysia ini negara yang paling pelik di dunia, ada bahasa sendiri, tetapi segan digunakan,” kata Hazami Jahari.
Kita sedia maklum bahawa DBP sebagai badan utama yang bertanggungjawab memartabatkan bahasa kebangsaan diberi peranan penting dalam memajukan bahasa ini sejak penubuhannya pada tahun 1956. Pengakuan Hazami membuktikan DBP gagal memainkan peranan.
Dalam pada itu, sejak kebelakangan ini, beberapa tindakan yang diambil oleh DBP menimbulkan kontroversi dan mencetuskan perasaan tidak puas hati, terutamanya dalam kalangan masyarakat Bukan Melayu.
Ketika DBP mengeluarkan kenyataan mengenai larangan penggunaan istilah “Tuhan” dalam penulisan oleh orang bukan Islam pada April 2021, ia dilihat sebagai satu langkah yang tidak sensitif terhadap kepelbagaian budaya dan agama di Malaysia. [dokumentasi penuh di sini]
Dalam konteks ini, adalah penting untuk menilai kelemahan dan kekurangan DBP dalam memupuk perasaan cinta kaum Bukan Melayu terhadap bahasa kebangsaan, serta melihat bagaimana tindakan tersebut semakin menjauhkan mereka daripada bahasa kebangsaan yang sepatutnya menjadi alat penyatuan.
Sekiranya kandungan majalah-majalah terbitan DBP sejak Mei 2021 diteliti, jumlah penulis kaum India yang mengirim karya merudum secara mendadak. Hanya individu yang terlalu mendambakan pengiktirafan – atau tidak sedar hakikat DBP menafikan hak umat Bukan Islam menggunakan “Tuhan” – sesekali mengirim karya.
Salah satu kelemahan utama DBP adalah kurangnya sensitiviti terhadap kepelbagaian budaya dan agama di Malaysia. Negara ini terdiri daripada pelbagai etnik dan agama, dengan Bahasa Malaysia sebagai lingua franca yang menyatukan rakyat.
Namun, apabila DBP mengeluarkan kenyataan melarang orang Bukan Islam menggunakan istilah “Tuhan” dalam penulisan, ia mencetuskan perasaan tidak puas hati dan ketidakselesaan dalam kalangan masyarakat Bukan Islam yang bermaruah.
Hal ini boleh dilihat sebagai usaha DBP mengawal penggunaan bahasa kebangsaan secara yang tidak wajar, serta mengabaikan hak individu untuk berbahasa kebangsaan menurut kepercayaan dan budaya masing-masing.
Sesungguhnya, peranan bahasa kebangsaan dalam negara yang plural adalah untuk menyatukan pelbagai kelompok etnik dan agama. Bahasa Malaysia adalah simbol perpaduan; harus digunakan dengan penuh sensitif terhadap identiti dan kepercayaan masing-masing. Bukan dilihat dari perspektif sempit kaum dan agama tertentu.
Tindakan DBP yang terbukti secara penuh licik mengongkong penggunaan bahasa kebangsaan mengikut agama dan budaya sudah menyebabkan rasa terasing dalam kalangan masyarakat Bukan Melayu, yang akhirnya menjejaskan usaha memupuk rasa cinta terhadap bahasa kebangsaan.
DBP sering kali dilihat sebagai sebuah badan yang lebih fokus kepada pembakuan bahasa dan penjagaan tatabahasa yang ketat, tanpa memberi ruang untuk perkembangan bahasa yang lebih inklusif dan terbuka kepada kepelbagaian.
Sejak kebelakangan ini, apabila ada ahli politik menggunakan istilah Bahasa Indonesia, DBP pantas dan tangkas mengiktirafnya sebagai Bahasa Malaysia! Sebaliknya, apabila diminta menjelaskan rasional menafikan hak umat Bukan Islam menggunakan “Tuhan”, DBP lari seperti anjing bercawatkan ekor.
Apabila DBP menguatkuasakan undang-undang yang melarang penggunaan istilah “Tuhan” dalam kalangan orang Bukan Islam, ia menimbulkan persoalan mengenai sejauh mana DBP benar-benar memahami semangat perpaduan (atau MADANI) yang sepatutnya diterapkan melalui bahasa kebangsaan.
Bahasa yang digunakan dalam masyarakat seharusnya dapat merangkumi pelbagai lapisan dan dimensi budaya, tanpa menekan atau mengecualikan mana-mana pihak. Bahasa kebangsaan adalah milik semua rakyat, bukan milik kelompok tertentu.
Harus ditegaskan bahawa bahasa kebangsaan tidak hanya berfungsi sebagai alat komunikasi, tetapi juga sebagai alat untuk memahami dan menghargai kepelbagaian budaya.
DBP perlu mengamalkan pendekatan yang lebih inklusif dan menghormati hak setiap individu untuk menggunakan bahasa kebangsaan dalam cara yang mereka fahami dan yakini. Tindakan DBP yang terang-terangan bersifat rasis dan fasis hanya akan terus menghalang masyarakat Bukan Melayu daripada merasa bahawa bahasa kebangsaan adalah milik bersama; bukan milik eksklusif kelompok tertentu.
Selain itu, DBP juga sudah gagal dalam usaha menarik kaum Bukan Melayu untuk lebih aktif menggunakan Bahasa Malaysia dalam kehidupan seharian. Bahasa itu masih menjadi “bahasa mereka” (kaum Melayu) dan bukan “bahasa kita” (rakyat Malaysia).
DBP sepatutnya lebih peka terhadap cara-cara melibatkan kaum Bukan Melayu dalam penggunaan Bahasa Malaysia. Hal ini akan membantu mengurangkan jurang antara kelompok etnik dan meningkatkan rasa cinta mereka terhadap bahasa kebangsaan. Tindakan menafikan hak umat Bukan Islam menggunakan “Tuhan” adalah bukti nyata DBP sebenarnya badan rasis, fasis, dan subversif yang memakai topeng untuk menyembunyikan identiti.
Salah satu peranan utama DBP adalah memupuk perpaduan melalui bahasa kebangsaan. Namun, apabila DBP mengeluarkan kenyataan yang kontroversial seperti larangan penggunaan istilah “Tuhan” oleh orang Bukan Islam, ia mencerminkan kegagalan dalam menyampaikan mesej perpaduan yang sebenar.
Bahasa kebangsaan seharusnya menjadi jambatan yang menghubungkan pelbagai kelompok dalam masyarakat, bukannya alat untuk membina tembok pemisah. Tindakan fasis, rasis, dan subversif DBP telah menyempitkan pandangan masyarakat Bukan Melayu terhadap bahasa kebangsaan sebagai alat penyatuan yang inklusif.
Perlu diakui, perpaduan nasional atau pembinaan Bangsa Malaysia hanya boleh dicapai apabila semua rakyat Malaysia, tanpa mengira kaum dan agama, dapat berbahasa kebangsaan dengan bebas dan tanpa sekatan.
Malangnya, tindakan DBP, khususnya larangan penggunaan istilah “Tuhan” dalam penulisan orang Bukan Islam, adalah kemuncak kegagalannya dalam usaha memupuk perasaan cinta terhadap bahasa kebangsaan dalam kalangan Bukan Melayu.
DBP sepatutnya mengubah pendekatan dengan lebih sensitif terhadap kepelbagaian budaya dan agama di Malaysia. Bahasa kebangsaan seharusnya menjadi alat penyatuan, bukan pemisah, dan DBP perlu memastikan bahawa ia dapat mendakap semua lapisan masyarakat tanpa mengecualikan mana-mana pihak.
Dengan pendekatan yang lebih inklusif dan memahami, DBP dapat mencapai matlamat sebenar dalam memartabatkan Bahasa Malaysia sebagai bahasa yang disayangi dan dihargai oleh semua rakyat Malaysia, tanpa mengira kaum dan agama.
Jika Hazami
berpendapat “Malaysia ini negara yang paling pelik di dunia, ada bahasa
sendiri, tetapi segan digunakan”, saya pula berpendapat, “Malaysia ini
negara yang paling pelik di dunia, umat Bukan Islam dinafikan hak menggunakan ‘Tuhan’
dalam penulisan bahasa kebangsaan”.